به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی بررسی پلتفرم‌های اینترنتی با تمرکز بر پلتفرم‌های ارائه‌دهنده خدمات آنلاین سلامت و توزیع دارو در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد. در این نشست که با همکاری کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات و همچنین کمیسیون حقوقی و حمایت‌های قضائی و مقرراتی اتاق بازرگانی ایران برگزار شده بود، وضعیت کنونی پلتفرم‌ها و چالش‌های قانونی ورود آنها به توزیع آنلاین دارو مطرح و بررسی شد.
در آغاز این جلسه، سادینا آبایی، رئیس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق بازرگانی ایران به اهمیت اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی تاکید کرد و گفت: اگر لایه‌های مختلف دولت و مردم و حاکمیت از اهمیت اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی غافل باشند، دچار عقب‌ماندگی بسیار زیادی خواهیم شد.
وی افزود: اگر قرار است ارتباط بین‌المللی برای کشور متصور باشیم، باید بتوانیم در این حوزه فعالیت کنیم و پیشرفت‌های مؤثری داشته باشیم. تحول دیجیتال مسیری را برای کشور و مردم فراهم می‌کند که اگر به این مسیر نپیوندیم به عقب‌ماندگی دچار خواهیم شد. خوشبختانه امروز، فهم تحول دیجیتال بین ما در حال شکل‌گیری است. باید تاکید کنیم که ابتدا نیاز به درک این مقوله داریم تا سپس ادبیات آن را در میان خودمان به اشتراک بگذاریم.
آبایی با بیان اینکه رسیدن به مفهوم مشترکی از «پلتفرم» بین فعالان اکوسیستم اقتصاد دیجیتال، یک ضرورت است، افزود: طبق اعلام مرکز توسعه تجارت الکترونیک در حال حاضر حدود ۵۰۰ پلتفرم در کشور وجود دارند که فقط تعدادی از آنها فعال هستند.
وی با اشاره به تازگی مفهوم پلتفرم در کشور گفت: هرچند مفهوم پلتفرم‌ها چندسالی است که به کشور وارد شده اما هنوز برای ما تازگی دارد و قانونی که دراین‌باره وجود دارد، مربوط به سال ۱۳۸۲ است؛ یعنی زمانی که چنین بستری اصلاً در کشور فراهم نبوده است.
پلتفرم‌ها جرأت ورود به حوزه دارو را ندارند
نیما فاضلی، مدیرعامل یک استارت اپ فعال در حوزه سلامت در این نشست با اشاره به مشکلات پیش روی پلتفرم‌ها در حوزه سلامت دیجیتال گفت: از بین ۵۰۰ پلتفرم فعال در کشور، تعدادی از آنها در حوزه سلامت فعالیت می‌کنند اما بخشی از این فعالان حوزه سلامت علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری در حوزه توزیع آنلاین دارو ندارند. گرچه تنها مشکلات سلامت دیجیتال در کشور به پلتفرم‌های توزیع آنلاین دارو محدود نمی‌شود، اما این پلتفرم‌ها بیشترین مشکلات را در حوزه سلامت دارند.
وی همچنین از عدم رسیدگی وزارت بهداشت به مشکلات رگولاتوری سکوهای ارائه‌دهنده خدمات سلامت نیز گلایه کرد.
چه نهادی مسئول پلتفرم‌های دارویی است؟
مجید خداپرست، مدیر و مؤسس سامانه توزیع دارو با اشاره به سرعت بالای تغییرات در حوزه تکنولوژی و سرعت پایین قانونگذاری در ایران گفت: سرعت قانونگذاری در کشور به قدری آهسته است که از رخدادهای روز جا مانده و برخی از قوانین موجود در کشور، به اقتضای فضای دو دهه قبل بوده و با وجود تحولات پیش آمده، همچنان بی‌تغییر مانده است.
وی افزود: «زمانی که کرونا آمد، تقاضا برای فعالیت آنلاین داروخانه‌ها بیشتر شد و قرار بر این شد که پلتفرم‌ها با شرایطی تعیین شده، فعالیت کنند. با این همه بعد از گذشت ۴ سال از کرونا هنوز معلوم نیست مسئولیت پلتفرم‌های دارویی بر عهده چه کسی است؟
فاضلی با اشاره به اجرای طرح پایلوت از سوی سازمان غذا و دارو برای دریافت داروی نسخه‌ای از داروخانه‌های آنلاین گفت: آنچه در حال حاضر وجود دارد قوانین نیم‌بندی است که بتوانیم فعلاً فعالیت کنیم. اگر قرار است هم‌افزایی وجود داشته باشد، طبق جمع‌بندی‌های انجام شده باید در مدل آئین‌نامه دارورسانی باشد. در حال حاضر سازمان غذا و دارو در مرحله مطالعاتی شروع دارو رسانی آنلاین در یکی از استان‌های کشور است که بیمار با کد پیگیری نسخه خود را در سامانه ملی بارگذاری کند و بعد داروخانه نسخه را برای کاربر بپیچد.
فشارهای سازمان غذا و دارو به پلتفرم‌ها
رضا ملکی، کارشناس مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت نیز در ادامه این نشست به مساله طرح شکایت‌های متعدد از پلتفرم‌های توزیع دارو اشاره کرد که باعث شده که این مرکز به مساله پلتفرم‌های توزیع دارو ورود کند.
وی افزود: با آغاز همه‌گیری کرونا در کشور، سران قوا در شورایی تصمیم گرفتند که به خاطر شرایطی که کشور با آن روبرو بود، بند ششم آئین‌نامه قانون تجارت الکترونیک فعلاً در نظر گرفته نشود. در این شرایط بود که پلتفرم‌ها توانستند در حوزه ارائه خدمات برخط سلامت به خصوص توزیع اقلام داروخانه‌ای ورود کنند و دسترسی شهروندان به خدمات پزشکی و درمانی را تسهیل کنند. اما پس از پشت سر گذاشتن شرایط اوج بیماری کرونا، سازمان غذا و دارو فشارهای خود را به پلتفرم‌ها آغاز کرد.
کارشناس مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت با اشاره به آئین‌نامه «حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغالآفرین در حوزه سلامت» که به تصویب هیئت وزیران در سال ۱۴۰۱ رسیده، افزود: در تبصره ۲ ماده ۸ آن آئین‌نامه گفته شده است که وزارت بهداشت موظف است با همکاری وزارت ارتباطات شرایطی را فراهم کند که شرکت‌های دانش‌بنیان دارو را توزیع کنند. این آئین‌نامه در حوزه توزیع آنلاین دارو توسط پلتفرم‌ها فصل‌الخطاب بود و فعالیت پلتفرم‌ها در حوزه توزیع دارو را به رسمیت شناخت. این آئین‌نامه به سازمان غذا و دارو ۲ ماه فرصت داده که آئین‌نامه توزیع آنلاین دارو را تدوین و ابلاغ کند. منتها این کار انجام نشد و سازمان غذا و دارو دلایل مختلفی در این باره می‌آورد. دلایلی از جمله این که شاید دارو قاچاق باشد، توزیع آنلاین دارو موضوع حساسی است و مسئولیت آن را چه کسی به گردن می‌گیرد.
وزیر ارتباطات مصر است که این منازعه به نفع پلتفرم‌ها حل شود
ملکی با اشاره به فعالیت قانونی پلتفرم‌های توزیع آنلاین دارو، افزود: پلتفرم‌ها از اینماد و اتحادیه کسب و کارهای مجازی مجوز خود را دریافت کرده‌اند اما سازمان غذا و دارو این مجوزها را به رسمیت نمی‌شناسد و با طرح شکایت‌های مختلف که عمدتاً هم از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام می‌شود، فعالیت پلتفرم‌ها را با مشکل مواجه کرده است.
وی با اشاره به ورود بخش‌های مختلف دولت برای حل مشکل پلتفرم‌ها افزود: پس از طرح شکایت سازمان غذا دارو علیه پلتفرم‌ها، بخش‌های مختلف دولت پیگیر تدوین آئین‌نامه توزیع دارو از سازمان غذا و دارو شدند. رویه سازمان غذا و دارو این بوده که این موضوع حساس است و حتی ابهاماتی هم به آئین‌نامه قانون حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان وارد کردند. یکی از ابهامات آنها این بود که منظور از حق توزیع، توزیع به شرکت‌های پخش دارو است و نه کاربر نهایی. سازمان غذا و دارو در این باره به معاونت حقوقی ریاست جمهوری نامه‌ای ارسال کرد و معاونت حقوقی هم در پاسخ به آن اعلام کرد که فعالیت بین پلتفرم و کاربر نهایی نیز مشمول توزیع می‌شود.
کارشناس مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت با اشاره به ورود هیئت مقررات‌زدایی به حل مشکل عدم تدوین آئین‌نامه توزیع آنلاین دارو گفت: هیئت مقررات‌زادیی نیز طی مصوبه‌ای به سازمان غذا و دارو فرصت چهارماهه‌ای در راستای رفع ایراد خود، داد. حدود دو ماه پیش این فرصت تمام شد. در این میان انجمن داروسازان هم به شدت با فعالیت پلتفرم‌ها مخالف است و نامه‌های مختلفی به سازمان‌ها و نهادهای مختلف ارسال کرده است.
وی ادامه داد: به دنبال مصوبه هیئت مقررات زدایی، کمیسیون اصل ۹۰ نیز در نامه‌ای از سازمان غذا و دارو خواست که این سازمان دلیل خود را برای به تأخیر انداختن تدوین آئین‌نامه اعلام کند. بعد از این نامه، مسئولان وزارت بهداشت و وزارت ارتباطات گرد هم آمدند و وزارت بهداشت در این نشست فرصت یک‌ماهه‌ای برای تدوین آئین‌نامه دریافت کرد. هرچند دو سه هفته است که رئیس سازمان غذا و دارو اعلام کرده است که طرحی در حوزه دارورسانی آنلاین، به صورت آزمایشی در یکی از استان‌ها در حال اجرا است اما آئین‌نامه مذکور به صورت رسمی منتشر نشده است.
کارشناس مرکز همکاری‌های تحول همچنین افزود: علیرغم اشکالات که سازمان غذا و دارو به توزیع آنلاین دارو توسط پلتفرم‌ها می‌گیرد، راهکارهایی برای رفع این ایرادات وجود دارد. در دولت نیز وزارت اقتصاد به میان آمده است و وزیر ارتباطات نیز گفته مصر هستیم که این منازعه به نفع پلتفرم‌ها حل شود و معاون علمی رئیس جمهوری هم آئین‌نامه پیشنهادی خود را به معاون اول رئیس جمهوری تقدیم کرده است.
تعارض منافع سازمان غذا و دارو با توزیع آنلاین دارو
گلرخ داوران، مدیر فعال در حوزه سلامت دیجیتال با تاکید به پرداختن به چرایی به وجود آمدن یک کسب و کار به جای چگونگی آن، گفت: چرایی به وجود آمدن کسب و کار در حوزه توزیع آنلاین دارو برای ما کاملاً مشخص است. ما کسب و کاری را در حوزه دارویی داریم که نیاز مردم و داروخانه است و در این میان پلتفرم نیز نقش تسهیل‌گری خود را ایفا می‌کند.
وی افزود: برخی افراد به دلیل جایگاهی که در آن حضور دارند دچار دید تونلی شده‌اند و با این دید به موضوع دارورسانی توسط پلتفرم‌ها نگاه می‌کنند و نمی‌توانند خدمت‌رسانی را که کسب و کار علیرغم موانع به مردم ارائه می‌دهد، ببینند.
این فعال اقتصاد دیجیتال با بیان اینکه داروخانه در این آشفته بازار دارویی کشور ترجیح می‌دهد که فروش آنلاین داشته باشد، گفت: ۱۰ درصد از داروخانه‌هایی که در ایران در بخش خصوصی فعال هستند، با مجموعه اسنپ‌دکتر همکاری دارند و آماده فعالیت در حوزه دارورسانی آنلاین هستند اما تعداد زیادی از آنها تهدید و حتی پلمب شده‌اند. زمانی که ۱۰ درصد از داروخانه‌ها با وجود تمام خلاءهای قانونی ترجیح می‌دهند که با پلتفرم همکاری کنند، یعنی همکاری با پلتفرم به نفع اقتصاد داروخانه است.
وی همچنین با اشاره به نیاز مردم به دریافت خدمات آنلاین سلامت از جمله خرید اینترنتی دارو افزود: بسیاری از افراد توانیاب در کشور یا افرادی که به تنهایی زندگی می‌کنند و یا به داروخانه دسترسی ندارند، از خدمات آنلاین پلتفرم‌های سلامت و توزیع دارو استفاده می‌کنند و از خدمات بهتری بهره‌مند می‌شوند.
داوران در ادامه افزود: باید بپذیریم که هیئت وزیران در چرایی فعالیت کسب و کارهای در حوزه توزیع آنلاین دارو توافق دارند اما در جلسات درباره جزئیات صحبت می‌کنیم و با ایجاد فضای مسموم و آلوده و فراخواندن کسب و کار در دادگاه و جلسات مختلف، جلوی فعالیت کسب و کار دیجیتال را می‌گیریم.
وی با اشاره به مصوبه هیئت وزیران درباره تدوین آئین‌نامه توزیع آنلاین دارو گفت: هیئت وزیران ۱۹ ماه پیش این مسئله را پذیرفته است که باید زمینه عملیاتی شدن توزیع دارو از طریق پلتفرم‌ها و کسب و کارهای اینترنتی فراهم شود و تنظیم‌گری توزیع آنلاین دارو توسط پلتفرم‌ها اتفاق بیفتد. اما در این مدت، اقدامات و مخالفت‌های سازمان غذا و دارو، انجمن داروسازان، برخی شرکت‌های داروسازی و افرادی که فعالیت پلفترم‌ها در حوزه توزیع دارو را در تعارض با منافع خود می‌بیینند، فقط تنظیم‌گری را به تأخیر انداخته‌اند.
وی با بیان اینکه چگونگی توزیع آنلاین دارو بر عهده سازمان غذا و دارو است، گفت: در این ۱۹ ماه ما شاهد ترک فعل آشکار سازمان غذا و دارو بوده‌ایم. در این مدت حتی مجوز فروش آنلاین داروخانه‌ها به دلیل همکاری با اسنپ‌دکتر توسط سازمان غذا و دارو باطل شده؛ مجوزی که داروخانه با دردسر فراوان دریافت کرده است. در نتیجه ما این مسائل را ناشی از نگرانی سازمان برای سلامت مردم نمی‌بینم، بلکه آن را نشانه‌های واضح تعارض منافع این سازمان با توزیع آنلاین دارو توسط پلتفرم‌ها می‌دانیم.
وی با اشاره به آئین‌نامه ارائه خدمات غیرحضوری نسخ الکترونیک در داروخانه و مکلف شدن سازمان غذا و دارو برای ایجاد سامانه در این آئین‌نامه، گفت: چرا کاربر باید درخواست خود را در سامانه یا درگاه سازمان غذا و دارو ثبت کند. این نشانه تضاد منافع است. چرا سازمان غذا و دارو باید وارد فضای شخصی افراد و فضای کسب و کار شود و رقابت ایجاد کند.
داوران با اشاره به الگوبرداری از تنظیم‌گری کشورهای پیشرو مثل آمریکا، هند و پاکستان در حوزه توزیع آنلاین دارو گفت: مخالفان توزیع آنلاین دارو تجربه هند و پاکستان، امارات و آمریکا را در این حوزه نقد می‌کنند، در حالی که هند یکی از کشورهای پیشرو در حوزه تکنولوژی و دارو است.
وی با بیان اینکه کسب و کار با وجود تمامی مشکلات جلو می‌رود و به مردم خدمت‌رسانی می‌کند، افزود: کسب و کار به جای اینکه به بهبود خدمات و پیشرفت خود فکر کند باید درگیر حاشیه‌های ناصواب شود.
داوران با بیان اینکه حفظ اطلاعات کاربران بر عهده وزارت بهداشت است، افزود: ما به عنوان کسب و کار ترجیح می‌دهیم که اطلاعات خصوصی کاربران توسط وزارت بهداشت حفظ شود.
سازمان غذا و دارو درباره توزیع آنلاین دارو برخورد سلبی دارد
احمد آتش‌هوش، رئیس کمیسیون حقوقی و حمایت قضائی و مقرراتی اتاق ایران، نیز در این نشست با اشاره به حساسیت‌های بالای حوزه دارو گفت: اطلاعات بیمار اهمیت بسیار دارد و باید محرمانگی آن تضمین شود.
وی با بیان اینکه فرایند توزیع آنلاین دارو سیر قانونی پیچیده‌ای دارد و بخش‌های بسیاری نیز در فرایند تصمیم‌گیری آن ورود کرده‌اند، افزود: مصوبه هیئت وزیران در تیر ماه ۱۴۰۱ وزارت بهداشت را مکلف کرده است که ظرف مدت ۲ ماه با همکاری وزارت ارتباطات موجبات توزیع دارو را از طریق پلتفرم‌ها فراهم کند. با این حال سازمان غذا و دارو به دلیل برخورد سلبی، اساساً وارد این قضیه نشده است. هرچند آئین‌نامه‌ای تحت عنوان «ارائه خدمات غیر حضوری نسخ الکترونیک در داروخانه‌ها» به دست ما رسیده که قطعاً مطلوب نظر پلتفرم‌ها نیست، چون یکجانبه نوشته شده است.
رئیس کمیسیون حقوقی اتاق ایران تاکید کرد: دغدغه‌های حوزه سلامت و دارو قابل توجه است و این واقعیت قابل انکار نیست که باید نقاط مشترکی میان طرفین پیدا کرد. طبیعتاً وزارت بهداشت به دلیل این که با سلامت مردم سروکار دارد با فناوری‌های نوین محافظه‌کارانه برخورد می‌کند.
وی ادامه داد: در کمیسیون بهداشت مجلس، فضای کمیسیون نیز، مبتنی بر تنظیم‌گری است. ما در کمیسیون حقوقی اتاق ایران این نکته را مطرح کرده‌ایم که اگر فعالیت پلتفرم‌ها الزاماتی انجام شود، بخش زیادی از منازعات رفع خواهند شد. در واقع پیشنهاد ما این است که پلتفرم‌ها با ساز و کاری مشخص ملزم به حفظ داده بیماران باشند. فراهم کردن امکان تماس مستقیم داروساز و بیمار از طریق پلتفرم نیز از مسائل دیگری است که باید از سوی پلتفرم‌ها تضمین شود.
نگاه صفر و یکی به پلتفرم‌ها آسیب می‌زند
بهراد آزادی، مدیرعامل پلتفرم فعال در حوزه سلامت نیز در این نشست به نبود قوانین مشخص و همچنین نگاه صفر و یکی و آسیب‌زننده به پلتفرم‌ها اشاره کرد و گفت: ما پلتفرم‌ها معتقدیم دیتای سلامت بیمار بسیار مهم است و باید حفظ شود. اگر هم قرار است اپراتوری برای جمع‌آوری اطلاعات کاربران طراحی شود ما مشکلی نداریم، اما پلتفرم باید به اطلاعات بی‌نام کاربران دسترسی داشته باشند.
در ادامه سعید رسول‌اف، نایب‌رئیس دوم کمیسیون نوآوری، تحول و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران بیان کرد: ما باید منافع توزیع‌کننده دارو و پلتفرم‌ها و رقابتی را که بین بخش‌های مختلفی در اکوسیستم شکل می‌گیرد، به رسمیت بشناسیم.
وی افزود: روزی در همین کشور اتحادیه تاکسی‌های تلفنی هم با تاکسی‌های اینترنتی مثل اسنپ مخالفت می‌کردند اما دست آخر اکوسیستم برای کاربر نهایی شکل گرفت.
تعارض آشکار آئین‌نامه وزارت بهداشت در حوزه توزیع آنلاین با سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی
حامد هوشیاران، پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری دارو درباره استناد برخی مخالفان توزیع آنلاین دارو به ماده ۶ قانون تجارت الکترونیک گفت: برخی می‌گویند که نسخه الکترونیکی با ماده ۶ قانون تجارت الکترونیک تناقض دارد در حالی که اساساً بند ب ماده ۶ این قانون درباره استناد ناپذیری نسخ الکترونیکی است.
وی ادامه داد: اگر ما بپذیریم که نسخه الکترونیکی با این قانون در تناقض است، کارکرد نسخه الکترونیک زیر سوال برده‌ایم و دلیلی برای این کار وجود ندارد. همچنین عده‌ای معتقدند که همین ماده قانونی با توزیع آنلاین دارو نیز در تعارض است. اگر همه این ادعاها درباره تعارض با قانون را بپذیریم این سوال مطرح می‌شود که آیا سازمان غذا و دارو که مجوز انحصاری توزیع آنلاین دارو به مدت یک سال به بیمه دی داده، مرتکب تخلف شده است؟
هوشیاران با اشاره به اینکه اساساً اراده‌ای برای تدوین آئین‌نامه توزیع آنلاین دارو با محوریت فعالیت پلتفرم‌ها در متولیان وجود ندارد، گفت: سازمان غذا و دارو در حالی چالش حفظ اطلاعات خصوصی و سلامت کاربران و حفظ ارتباط داروساز با کاربر در توزیع اینترنتی دارو توسط پلتفرم‌ها را مطرح می‌کند، که همه این موارد در حال حاضر توسط پلتفرم‌ها رفع شده یا امکان حل آنها وجود دارد.
این پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری دارو در ادامه افزود: در صورتی که سازمان غذا و دارو در آئین‌نامه‌ای که تدوین آن به وزارت بهداشت تکلیف شده بخواهد وارد تصدی‌گری شود و با راه اندازی سامانه‌ای پلتفرم‌ها را کنار بزند، با سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی تعارض آشکار دارد.
وی گفت: آنچه که در تبصره ۲ ماده ۸ آئین‌نامه «حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغالآفرین در حوزه سلامت» آماده است، محوریت با پلتفرم است نه با سازمان غذا و دارو. در حالی که تمرکز وزارت بهداشت برای تدوین آئین‌نامه بر محوریت تصدی‌گری بر توزیع آنلاین دارو و حذف پلتفرم‌ها است.
هوشیاران با اشاره به بلاتکلیفی آئین‌نامه موضوع ماده ۶۰ قانون تجارت الکترونیکی درباره ذخیره و پردازش اطلاعات در حوزه سلامت گفت: سازمان غذا و دارو و وزارت بهداشت ۲۰ سال است که ما را چشم‌انتظار مصوبه‌ای درباره پردازش اطلاعات قرار داده‌اند و امیدواریم که حسرت تدوین آئین‌نامه توزیع اینترنتی دارو ۲۰ ساله نشود.
وی گفت: باید حقوق جدید به رسمیت شناخته شود تا امکان چانه‌زنی و ارائه راه‌حل‌های مناسب فراهم شود و چرخ کسب و کار نیز بچرخد.
این پژوهشگر حوزه تنظیم‌گری دارو در پایان گفت: مزیتی در نظام سنتی فروش دارو نیست که در پلتفرم‌ها نباشد اما میزیت‌های فراوانی مثل شفافیت در توزیع آنلاین دارو از طریق پلتفرم‌ها وجود دارد که نظام سنتی نمی‌تواند از آن برخوردار باشد.
نظر شما